Prawo klimatyczne wchodzi w życie – wyzwanie dla polskiego rządu

W analizie wchodzącego w czwartek życie europejskiego prawa klimatycznego Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi ocenia, że choć dokument oszczędnie nakłada obowiązki na państwa członkowskie, to zawiera mechanizmy wystarczające do tego, by uniemożliwić poszczególnym krajom uchylanie się od wspólnego wysiłku redukcyjnego.

Europejskie prawo klimatyczne określa m.in. prawnie wiążące cele neutralności klimatycznej UE do 2050 roku oraz redukcji emisji o 55 proc. do 2030 roku. Analiza, będąca wspólną inicjatywą Fundacji ClientEarth Prawnicy dla Ziemi oraz Instytutu Zielonej Gospodarki, omawia zmiany wprowadzane przez nowe prawo do wspólnotowego porządku prawnego oraz odpowiada na pytanie, jak wpłynie ono na zachowanie państw członkowskich w zakresie ochrony klimatu.

– Każdy kraj UE ma obowiązek działać w zgodzie z europejskim prawem klimatycznym: podejmować wszelkie działania służące jego realizacji oraz powstrzymać się przed działaniami, które mogłyby utrudnić osiągnięcie jego celu. Istotne jest to, że nowe prawo zobowiązuje każde państwo członkowskie do uwzględnienia unijnego celu neutralności klimatycznej w krajowych działaniach, planach i strategiach – powiedział Bolesław Matuszewski, adwokat, pełnomocnik Fundacji ClientEarth, autor analizy.

Pełna realizacja celów europejskiego prawa klimatycznego oraz dostosowanie polityki poszczególnych państw członkowskich do jego celów najpewniej wymagać będzie aktualizacji innych unijnych aktów prawnych, które wyznaczą wyraźne cele dla poszczególnych krajów i nałożą na nie konkretne, wymierne obowiązki. Jak podkreśla ClientEarth, Komisja Europejska już w lipcu br. ogłosiła inicjatywę legislacyjną (tzw. pakiet “Fit for 55”), która ma na celu dostosowanie unijnego prawa klimatyczno-energetycznego do wymogów wchodzącego dziś w życie unijnego rozporządzenia.

– Mamy pewność, że w związku z wejściem w życie prawa klimatycznego cały szereg obecnych strategii rządowych, takich jak na przykład, Krajowy Plan na Rzecz Energii i Klimatu, Polityka Energetyczna 2040, Strategia Odpowiedzialnego Rozwoju Premiera Morawieckiego, wymagają zmian, aby ich realizacja nie stała w sprzeczności z europejskim celem neutralności klimatycznej do roku 2050. Co więcej, musimy pamiętać, że Traktat o UE nakłada na państwa członkowskie obowiązek lojalnej współpracy. Złamanie tej zasady narazi Polskę na skargę na naruszanie traktatowych obowiązków – powiedział Marcin Korolec, dyrektor Instytutu Zielonej Gospodarki.

– Ponadto powinniśmy w pełni wykorzystywać środki europejskie, takie jak KPO, Fundusze Strukturalne i Just Transition Fund, do finansowania zielonej transformacji polskiej gospodarki. Mam nadzieję, że przedłużający się proces zatwierdzenia polskiego Krajowego Planu Odbudowy skłoni rząd do poprawienia tego dokumentu i wykorzystania szansy jaką stworzyła Unia Europejska do sfinansowania choćby części inwestycji w konieczną, zieloną transformację polskiej gospodarki – dodał dyrektor Korolec.

Państwa członkowskie mają obowiązek przestrzegać europejskiego prawa klimatycznego już od momentu jego wejścia w życie, zaś w przypadku jego naruszenia muszą liczyć się z konsekwencjami.

– Europejskie prawo klimatyczne jest rozporządzeniem unijnym i każde państwo członkowskie ma obowiązek przestrzegania jego przepisów. Brak należytego wykonania tego obowiązku naraża dany kraj na negatywne konsekwencje prawne, w tym na niekorzystny wyrok wydany w postępowaniu przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej – powiedział mec. Matuszewski.

Ponadto, zdaniem adwokata, nie można wykluczyć możliwości dochodzenia roszczeń przez osoby prywatne przed sądami krajowymi z powołaniem się również na przepisy europejskiego prawa klimatycznego, w razie jeśli państwo członkowskie te przepisy naruszy.

Już teraz w niektórych krajach unijnych toczą się postępowania dotyczące zaniedbań w polityce klimatycznej. Takie sprawy wszczęto na przykład we Włoszech, Czechach czy Polsce, gdzie przy wsparciu ClientEarth pięć osób zdecydowało się pozwać Skarb Państwa, domagając się od rządu podjęcia zdecydowanych działań na rzecz ochrony klimatu, m.in. osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2043 roku i zredukowania emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 60 proc. do 2030 roku

Pełna analiza prawna europejskiego prawa klimatycznego znajduje się tutaj.