Eksperci: można przełamać impas w tworzeniu parków narodowych

Odejście od tzw. weta samorządowego przy tworzeniu i powiększaniu parków narodowych, a jednocześnie przyjęcie zasady “nic o nas bez nas” – to jedna z rekomendacji analizy “Polskie Parki Narodowe” opublikowanej przez ClientEarth przy współpracy z Polityką Insight. Tymczasem w Ministerstwie Klimatu i Środowiska trwają prace nad ustawą o parkach narodowych, która ma gruntownie zmienić funkcjonowanie tych obiektów.

Ekspertki i eksperci Fundacji ClientEarth Prawnicy dla Ziemi, Polityki Insight, CASE i Uniwersytetu Jagiellońskiego przeanalizowali bariery prawne, ekonomiczne i społeczne, które sprawiają, że od ponad 20 lat nie powstał w Polsce żaden nowy park narodowy, a także zaproponowali konkretne i kompleksowe rozwiązania tego problemu.

– Obecne przepisy uzależniają tworzenie nowych parków narodowych od decyzji samorządów, a jednocześnie brakuje dobrego systemu działań osłonowych dla społeczności lokalnych. Nic dziwnego, że nowe parki nie powstają, a samorządy są niechętne ich tworzeniu. Ten impas można przełamać zapewniając samorządom „parkowym” i mieszkańcom rekompensatę utraconych korzyści oraz wsparcie rozwoju regionalnego w koegzystencji z parkiem – mówi Marta Klimkiewicz z ClientEarth.

Ekspertki i eksperci chcą zastąpić procedurę uzgodnienia projektowanych granic parku przez samorządy procedurą opiniowania opartą o rozbudowane konsultacje społeczne. Efektem takich konsultacji, oprócz stworzenia parku i określenia jego granic, powinien być program rozwojowy dla gmin „parkowych”, zawierający propozycje rekompensat i działań osłonowych dla społeczności lokalnej.

– Samorządom należy zapewnić wyrównanie finansowe tam, gdzie powstanie parku wiąże się z obniżeniem wpływów do budżetu danej gminy. Oprócz tego proponujemy szereg innych działań wyrównujących straty gmin, jak np. preferencyjne warunki dotacji i pożyczek czy wzrost wpływów z tytułu opłaty podatku leśnego. Okoliczni mieszkańcy zaś powinni mieć gwarancję zakupu drewna od parku narodowego, możliwość kontrolowanego pozyskania roślin i grzybów oraz system efektywniejszego zapobiegania szkodom wyrządzonym przez dzikie zwierzęta – wyjaśnia dr inż. Marcin Guzik, ekspert w zakresie ochrony przyrody i konsultant merytoryczny raportu.

W Polsce istnieją obecnie 23 parki narodowe, które zajmują łącznie zaledwie 1 proc. powierzchni naszego kraju. Najmłodszy z nich – Park Narodowy “Ujście Warty” – powstał w 2001 roku z inicjatywy społeczności lokalnej. Jednak to nie oznacza, że sieć parków narodowych jest kompletna. Przeciwnie, przyrodnicy od dawna bezskutecznie postulują utworzenie co najmniej trzech nowych struktur: Turnickiego, Mazurskiego i Jurajskiego Parku Narodowego. Od lat pojawiają się też apele o powiększenie tych już istniejących, w tym np. Białowieskiego Parku Narodowego.

– Parki narodowe są ważne nie tylko dla ochrony przyrody. Są potrzebne także ludziom, w wielu miejscach stały się zaczynem lokalnego rozwoju ekonomicznego i społecznego. Park narodowy utworzony w miejscu odległym i słabo zaludnionym przyczynia się do jego odkrycia przez turystów i napędza gospodarkę, z kolei w miejscach już wcześniej chętnie odwiedzanych – staje się gwarantem zachowania walorów przyrodniczych i możliwości korzystania z nich także w przyszłości – mówi prof. Jerzy Szwagrzyk, kierownik Katedry Bioróżnorodności Leśnej Wydziału Leśnego Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie.

Poważną barierą w rozwoju sieci parków narodowych jest sposób ich finansowania. Obecnie parki z uwagi na brak środków nie mogą realizować części swoich zadań ustawowych. Brak funduszy przekłada się często na niepełne wykonanie przez parki działań ochronnych, monitoringu przyrodniczego czy zadań związanych z właściwym zarządzaniem ruchem turystycznym.

– Optymalnym rozwiązaniem byłoby utworzenie funduszu celowego, który zapewni dodatkowe finansowanie parków narodowych – Funduszu Parków Narodowych. Mógłby być zasilany z różnych źródeł, w tym ze środków Lasów Państwowych, opłat za wyłączenie z produkcji gruntów ornych, a także przychodów uzyskanych przez Wody Polskie z tytułu opłat za usługi wodne – stwierdza dr Guzik.

W Ministerstwie Klimatu i Środowiska trwają obecnie prace nad ustawą o parkach narodowych. Jej treść nie jest jeszcze znana.

– Zgodnie z zapowiedziami ministerstwa projekt powinien wkrótce zostać poddany konsultacjom społecznym. Potrzebujemy nowych parków narodowych, bo to najskuteczniejsze narzędzie obszarowej ochrony przyrody. W Polsce wciąż są miejsca, które takiej ochrony nie mają, choć na nią zasługują. Kompleksowa zmiana prawa pozwoli na tworzenie i powiększanie parków narodowych z poszanowaniem potrzeb i praw lokalnych społeczności, bez istotnych negatywnych skutków finansowych dla budżetu państwa – mówi Marta Klimkiewicz z ClientEarth.

Raport „Polskie Parki Narodowe” dostępny jest tutaj, zaś jego streszczenie tutaj.