Czarne chmury nad wilkami: czy lobby hodowców uda się zmienić status gatunku w prawie UE?

Wilki – jedne z najważniejszych drapieżników w europejskich ekosystemach – znów znalazły się w centrum uwagi. Jednak nie z powodu przypadającego na dziś Międzynarodowego Dnia Wilka czy ich roli w przyrodzie, lecz z powodu rosnącej presji na zmniejszenie ich ochrony prawnej. Lobby hodowlane, wspierane przez niektóre grupy myśliwych, prowadzi kampanię na rzecz zmiany statusu ochronnego wilka w ramach prawa Unii Europejskiej. Czy te działania mogą zagrażać przetrwaniu tego kluczowego gatunku?

Dlaczego wilki są ważne?

Wilki odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu równowagi ekologicznej w europejskich lasach i innych ekosystemach. Jako szczytowe drapieżniki, regulują populacje zwierząt kopytnych, takich jak jelenie i dziki. Dzięki temu zapobiegają nadmiernemu niszczeniu młodych drzew i roślin, co jest szczególnie ważne dla gospodarki leśnej i ochrony różnorodności biologicznej.

Ponadto, wilki pomagają chronić uprawy rolne, polując na dzikie zwierzęta kopytne, które mogą powodować szkody na polach uprawnych. Ich obecność przyczynia się również do ograniczenia liczby dzików przenoszących groźne choroby, takie jak Afrykański Pomór Świń (ASF), co jest szczególnie istotne dla zdrowia zwierząt hodowlanych.

Status ochronny wilka w Europie

Wilki są objęte ścisłą ochroną na mocy dwóch kluczowych aktów prawnych w Europie: Konwencji Berneńskiej oraz Dyrektywy Siedliskowej UE.

Konwencja Berneńska, podpisana w 1979 roku, to międzynarodowy traktat mający na celu ochronę dzikiej przyrody i siedlisk naturalnych w Europie. Wilk (Canis lupus) jest wymieniony w załączniku II Konwencji jako gatunek ściśle chroniony. Oznacza to, że państwa, które są stronami Konwencji, zobowiązane są do podejmowania działań mających na celu ochronę wilków, w tym do zapobiegania ich zabijaniu, łapaniu i innym formom prześladowania.

Dyrektywa Siedliskowa (Dyrektywa 92/43/EWG), przyjęta w 1992 roku przez Unię Europejską, jest jednym z głównych narzędzi ochrony przyrody w UE. Wilk jest wymieniony w załączniku IV jako gatunek wymagający ścisłej ochrony, co oznacza, że jego zabijanie, chwytanie oraz niszczenie siedlisk są zabronione, chyba że istnieją szczególne wyjątki przewidziane przez prawo.

Status ochronny wilka w Polsce

Od 1998 roku wilki są chronione w całej Polsce. Obecny status prawny wilka w naszym kraju jest regulowany przez Ustawę z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Na mocy tych przepisów wilki objęte są ścisłą ochroną. Zabronione jest ich zabijanie, okaleczanie, chwytanie, przetrzymywanie, niszczenie nor i wybieranie z nich szczeniąt, a także przechowywanie i sprzedaż skór oraz innych fragmentów martwych osobników bez odpowiedniego zezwolenia. Można także tworzyć strefy ochronne wokół miejsc rozrodu (nor) w okresie od 1 kwietnia do 31 sierpnia.

Oczywiście, w szczególnych przypadkach możliwe są odstępstwa od powyższych zakazów na podstawie zezwolenia wydanego przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska.

Propozycja zmiany statusu ochronnego wilka

Na fali kampanii wyborczej do Parlamentu Europejskiego, w ramach zjednywania sobie konserwatywnych wyborców, na przełomie roku Komisja Europejska ogłosiła, że zamierza doprowadzić do zmiany statusu ochronnego wilka w prawie UE. Pierwszym krokiem do tego celu było opublikowanie przez Komisję propozycji decyzji, której celem jest zmiana statusu ochrony wilka w ramach międzynarodowej Konwencji Berneńskiej, której UE i jej państwa członkowskie są stronami. Komisję zaproponowała, aby w ramach Konwencji wilk stał się gatunkiem „chronionym” zamiast „ściśle chronionym”.

Zmiana statusu ochronnego wilka w ramach Konwencji Berneńskiej, pod warunkiem uzyskania zgody państw członkowskich UE i innych stron Konwencji, jest warunkiem wstępnym dla jakiejkolwiek podobnej zmiany statusu na poziomie UE. 

Kolejne kroki

Teraz decyzja należy do państw członkowskich. Jeśli propozycja Komisji zostanie przyjęta, UE przedstawi ją Stałemu Komitetowi Konwencji Berneńskiej, który odbędzie się w grudniu tego roku. W zależności od wyników tych decyzji w Radzie i w Stałym Komitecie Konwencji Berneńskiej, Komisja mogłaby następnie zaproponować dostosowanie statusu ochrony wilka w ramach UE.

Argumenty środowisk naukowych i organizacji pozarządowych przeciwko obniżeniu statusu ochronnego wilka

Organizacje pozarządowe, w tym wiele organizacji ochrony środowiska i praw zwierząt, wyraziły swoje głębokie zaniepokojenie propozycją obniżenia statusu ochronnego wilka. W ich opinii, decyzje dotyczące ochrony wilków powinny być oparte na solidnych i najnowszych danych naukowych, a nie na presji ekonomicznej czy społecznej wywieranej przez grupy interesu, takie jak lobby rolnicze i myśliwskie.

Po pierwsze, wilki odgrywają kluczową rolę w ekosystemach, a ich obecność przyczynia się do utrzymania równowagi biologicznej poprzez kontrolę populacji zwierząt kopytnych. Obniżenie ich ochrony mogłoby doprowadzić do niekontrolowanego wzrostu liczby tych zwierząt, co z kolei mogłoby zaszkodzić lasom i innym ekosystemom.

Po drugie, organizacje zwracają uwagę, że obecna propozycja jest reakcją na naciski ze strony niektórych grup społecznych, które postrzegają wilki jako zagrożenie dla zwierząt gospodarskich. Tymczasem istnieją skuteczne środki zapobiegawcze, takie jak instalacja elektrycznych ogrodzeń czy wykorzystanie psów stróżujących, które mogą znacząco zmniejszyć ryzyko ataków wilków na zwierzęta hodowlane. Fundusze UE są dostępne na wspieranie takich inwestycji, a zmiana statusu ochronnego wilka może osłabić motywację do wdrażania tych środków.

Po trzecie, organizacje argumentują, że sukces ochrony wilka w Europie – objawiający się wzrostem populacji tego gatunku – powinien być powodem do dumy i zachętą do dalszych działań ochronnych, a nie do zmniejszania jego ochrony. Wilki nadal nie osiągnęły korzystnego statusu ochrony we wszystkich regionach Europy, a ich populacje są wciąż narażone na różne zagrożenia.

Organizacje pozarządowe podkreślają, że zmiana statusu ochronnego wilka może prowadzić do jego intensywniejszego odstrzału, co w dłuższej perspektywie może zagrozić przetrwaniu tego gatunku w niektórych regionach. Ponadto może otworzyć furtkę do dalszych zmian w Dyrektywie Siedliskowej, prowadzących do jej osłabienia również w odniesieniu do innych gatunków. W związku z tym apelują o zachowanie obecnego, ściśle ochronnego statusu wilka w ramach Konwencji Berneńskiej i Dyrektywy Siedliskowej.