Unia Europejska przyjmuje nową dyrektywę o jakości powietrza

14 października 2024 r. – Rada Unii Europejskiej zatwierdziła dzisiaj dyrektywę w sprawie jakości powietrza (AAQD). Jej celem jest ograniczenie zanieczyszczeń powietrza w Europie i ochrona zdrowia obywateli i obywatelek. Dzięki tym przepisom od 2030 roku w Unii zaczną obowiązywać bardziej rygorystyczne normy jakości powietrza, czyli limity dla szkodliwych substancji, przde wszystkim pyłów PM2.5, PM10 oraz dwutlenku azotu (NO₂).

WHO ostrzega, że zanieczyszczenie powietrza jest jednym z największych zagrożeń środowiskowych dla zdrowia w Europie, gdyż przyczynia się do około 300 tys. przedwczesnych zgonów każdego roku.

Wnioski z nowej dyrektywy

Co istotne, po latach działań sądowych ClientEarth dotyczących dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach jakości powietrza, w nowej dyrektywie pojawił się wyraźny zapis dotyczący tego prawa. Obywatele i obywatelki oraz organizacje społeczne mają teraz możliwość dochodzenia swoich praw w sądzie, jeżeli władze publiczne nie będą przestrzegać nowych norm.

„Poza długo wyczekiwanym zaostrzeniem norm jakości powietrza, w kierunku tych rekomendowanych przez naukowców i naukowczynie i lekarzy oraz lekarki ze Światowej Organizacji Zdrowia, nowa dyrektywa wprowadza m.in. dwa kluczowe przepisy. Po pierwsze, przyznaje mieszkańcom i mieszkankom UE prawo dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach powietrznych, co szczególnie w przypadku Polski oznacza istotny krok w kierunku upodmiotowienia Polek i Polaków i zagwarantowania im praw, dotychczas odmawianych  przez polskie sądy. Po drugie wszyscy mieszkańcy i mieszkanki Unii Europejskiej  narażeni  na nielegalne poziomy zanieczyszczeń uzyskują prawo do żądania od państwa odpowiedniego odszkodowania za wyrządzone szkody na zdrowiu” – mówi Agnieszka Warso-Buchanan, radczyni prawna w Fundacji ClientEarth Prawnicy dla Ziemi.

Nowe, bardziej rygorystyczne standardy jakości powietrza mają na celu ochronę zdrowia osób zamieszkujących obszar całej Unii Europejskiej, zmniejszenie liczby przedwczesnych zgonów oraz zmniejszenie obciążenia systemów opieki zdrowotnej. Dodatkowo, uszczegółowienie przepisów dotyczących planów ochrony powietrza umożliwi ich większą efektywność. Władze odpowiedzialne za poprawę jakości powietrza zobowiązane będą podejmować działania naprawcze z wyprzedzeniem, kiedy pojawi się ryzyko niedotrzymania nowych standardów od 1 stycznia 2030 roku. Dyrektywa wprowadza też bardziej zaawansowane mechanizmy monitorowania zanieczyszczeń, zwiększając liczbę stacji monitorujących w miastach oraz ujednolicając wskaźniki jakości powietrza w całej Unii. Większa przejrzystość danych publicznych pozwoli obywatelom i obywatelkom oraz organizacjom pozarządowym skuteczniej monitorować przestrzeganie nowych norm.

Dyrektywa wejdzie w życie 20 dni po jej publikacji w Dzienniku Urzędowym UE. Państwa członkowskie będą miały dwa lata na wdrożenie nowych przepisów, z możliwością składania wniosków o derogacje.